Z komentarzy internautów, ale przede wszystkim z ogólnie panujących przekonań wynika, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych bywa często brany za instytucję inną, niż jest w rzeczywistości. Błędnie przypisuje się ZUS-owi zadania, do których pełnienia nie został powołany, a zapomina się o tych obowiązkach, do których pełnienia zobligował go parlament i rząd. Dlatego sprawą podstawową wydaje się wyjaśnienie czym jest i do czego został powołany ZUS.
Nazwę "Zakład Ubezpieczeń Społecznych" można "rozebrać" na części pierwsze i wówczas o wiele łatwiej będzie zrozumieć czym ZUS jest naprawdę.
"Zakład" - to państwowa jednostka organizacyjna, a więc nie "urząd" (często pracowników ZUS mylnie nazywa się urzędnikami, choć w rzeczywistości nimi nie są). Jako taka, pełni określone w prawie ważne funkcje w dziedzinie życia społecznego. Są to nie inaczej, jak funkcje ubezpieczeniowe.
Zatem "Ubezpieczeń", czyli usług finansowych mających na celu zapewnienie pokrycia potrzeb finansowych, w przypadku wystąpienia zdarzeń życiowych na ściśle określonych zasadach. Usługi te to np. emerytury, renty, zasiłki chorobowe lub macierzyńskie.
"Społecznych", czyli świadczonych powszechnie obywatelom. W tym przypadku ubezpieczeniom społecznym podlega się obowiązkowo. Tak mówi prawo.
Istotą ubezpieczeń, i to wszelkiego rodzaju, jest to, że ze świadczeń korzysta ten, kto regularnie opłacał składkę. I to w tej właśnie kolejności. Składka wpłacana jest po to, aby w razie zajścia okoliczności przewidzianych w ubezpieczeniu, można było wypłacić świadczenie.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest więc państwową instytucją ubezpieczeniową. Zajmuje się gromadzeniem składek na ubezpieczenia społeczne obywateli oraz dystrybucją świadczeń (jak wspomniano wyżej m.in emerytur, rent, zasiłków chorobowych lub macierzyńskich) w wysokości ustalonej przez parlament i rząd.
Świadczenia realizowane przez ZUS można podzielić na 4 grupy: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Dlatego też składka na ubezpieczenia społeczne składa się takich właśnie 4 części: emerytalnej, rentowej, chorobowej i wypadkowej. Ponadto ZUS przyjmuje składki na ubezpieczenia zdrowotne, ale nie zajmuje się ich gromadzeniem, tylko przekazuje je od razu do Narodowego Funduszu Zdrowia. Podobnie jest w przypadku składek do otwartych funduszy emerytalnych – ZUS je tylko przyjmuje, aby za chwilę przekazać do tych OFE, które każdy z nas sam sobie wybrał.
Doświadczenie w prowadzeniu działalności ubezpieczeniowej ZUS zbiera już od blisko 75 lat. Powstał 24 października 1934 r. w wyniku decyzji prezydenta Ignacego Mościckiego o scaleniu pięciu wcześniej działających państwowych izb ubezpieczeniowych.
Obecnie z usług ZUS korzysta około 20 mln klientów, co stawia Zakład w czołówce największych instytucji finansowych w Polsce i w Europie. Środki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, których dysponentem jest ZUS, stanowią znaczną część zasobów pieniężnych państwa. Zakład nie prowadzi jednak własnej polityki finansowej i nie może samodzielnie ustalać np. wysokości składek lub świadczeń (politykę w tym obszarze kształtuje parlament w drodze ustaleń ustawowych).
Zadania ZUS określa ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Należą do nich m.in.:
- stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych,
- ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wypłacanie tych świadczeń,
- wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
- prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczeniowych i kont płatników składek,
- dysponowanie środkami finansowymi funduszów ubezpieczeń społecznych oraz środkami Funduszu Alimentacyjnego,
- kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy,
- realizacja umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych,
- popularyzacja wiedzy o ubezpieczeniach społecznych.
- Zakład wykonuje również zadania określone w innych ustawach lub zlecone przez inne instytucje, np. gromadzi dane osobowe płatników składek dla Narodowego Funduszu Zdrowia lub identyfikuje składki przesyłane na indywidualne konta w otwartych funduszach emerytalnych.
Struktura terenowa ZUS opiera się na 42 oddziałach nadzorujących pracę 221 inspektoratów i 63 biur terenowych. Oznacza to, że w każdym powiecie klienci mają dostęp do jednostki ZUS. Instytucja zatrudnia 48 tys. pracowników.
Można odnieść wrażenie, że koszt utrzymania takiej struktury jest ogromny. Tymczasem wszystko to kosztuje zaledwie 3 proc. środków, jakimi ZUS obraca. Ponadto sam ZUS nie jest w żaden sposób dotowany przez państwo. Dotacje z budżetu przyznawane są natomiast jedynie Funduszowi Ubezpieczeń Społecznych, z którego wypłacane są świadczenia ubezpieczonym. Dzieje się tak dlatego, że mniej środków wpływa do FUS ze składek niż wypłaca się świadczeń, ale to zupełnie inna historia. Napiszę o tym w kolejnym tekście.
